سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ١٢ تا ٣٣ اردیبهشت امسال برگزار می‌شود. نمایشگاهی که علی‌رغم فراز و فرودها و نواقص و كمبودهایش نگاه و توجه بسیاری را به خود جلب کرده و پذیرای هزاران طالب علم و دانش می‌باشد و می‌تواند بهانه و نقطه عطف مهمی در راستای بستر سازی تقویت فرهنگ مطالعه در کشور باشد. فضای مجازی و وسایل ارتباط جمعی، كاری كرده‌اند كه ارتباط جمعی در فضای حقیقی به حداقل ممكن رسیده است. اكثر مردم مطالعه گریزند و اهل مطالعه به شدت كمیاب‌اند؛ در همین رابطه در پیام تصویری طنزآمیزی دیدم كه چندین عكاس مشغول عكس گرفتن از فرد مشغول مطالعه بودند.
«اِقرأ» اولین کلمه در اولین آیه‌ی نازل شده بر پیام‌آور رحمت الهی است، که دوبار در آن تکرار شده است و بیانگر اهمیت و اولویت خواندن و مطالعه در دین مبین اسلام می‌باشد.
نسل‌های گذشته‌ی ما که بالاترین مدارجِ علمیِ عصرِ خود را کسب کرده و تمدن عظیم اسلامی را بنیان نهادند، اهل مطالعه و تحقیق بودند. نسلی که اگر یک روزشان بدون مطالعه سپری می‌شد، بسیار تاسف خورده؛ و تا واپسین لحظات حیات و احتضار، در پی کسب علم ودانش بودند. از عبارات مأثور‌مان این است كه: «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد: زگهواره تا گور دانش بجوی».
بارها شنیده‌ایم که: وقت طلاست. اما حقیقت این است که وقت، به اندازه‌ای با ارزش و قیمتی است که با طلا یا هر گوهر قیمتی ِدیگری قابل قیاس نیست؛ چرا که به گفته‌ی امام حسن البنا: «الوقت هو الحیاه: وقت، همان زندگی (عمر) است»؛ و عُمر و زندگی نیز بی‌بدیل است.
عُمر بزرگترین و با ارزشترین سرمایه‌ی انسان است؛ سرمایه‌ای که زود گذر بوده و در صورت گذشت، معاوضه یا به دست آوردنش محال است. در حدیث صحیح از پیامبر محبوبمان ـ‌صلی الله علیه و سلم‌ـ نقل شده است که : «در قیامت اولین سؤالی که از انسان پرسیده می‌شود (عن عمره فیما افناک...) از عمرش [وقتش] است، که آن را چگونه صرف کرده»1 می‌باشد. چه فراوانند انسان‌هایی که در روز جزا، به خاطر بازگشتِ چند لحظه از عُمر و جبران مافات، حاضراند تمام سرمایه و دارائی خود را بدهند؛ اما بازگشت آن، غیر ممکن است. اهمیت وقت و استفاده از آن در آموزه‌های قرآن و سنت و فرموده‌ی سلفِ صالحمان موج می‌زند؛ که اشاره به آنها در این نوشته‌ی مختصر ممکن نمی‌باشد.
متأسّفانه بسیاری از مردمِ عصرِ ما نسبت به این سرمایه‌ی عظیم و بی‌بدیل، کم‌توجه یا بی‌توجّه‌اند. بارها دیده‌ایم کسانی را که بدون هیچ هدف و برنامه‌ای، شب و روز سرگردان‌اند؛ و ساعات و روزهای خود را در امور و کارهای بیهوده و غیر مفید و حتی مضر تلف می‌کنند. وقتی از آنها پرسیده شود که: به چه کاری مشغول‌اید، می‌گویند: وقت‌کُشی می‌کنیم! جالب این جاست که «این بیچاره‌‌ها نمی‌دانند فردی که مشغول وقت‌کُشی است، در حقیقت دارد خودکُشی می‌کند. این فرد در برابر دیدگان مردم، مشغول جرمِ خودکُشیِ آرام و تدریجی است؛ اما هیچ كس به خاطر این جرم معاقبه نمی‌شود! کسی که ارزش وقت و خطر اتلاف آن را درک نمی‌کند، چگونه او را معاقبه نماید؟!»2
انسان آگاه و عاقل کسی است که ارزش وقت را درک کرده و آن را با غفلت، تسویف (کار را به عقب انداختن) و بهانه‌ی بد بودنِ روزگار، ضایع ننماید؛ و با مدیریت زمان، از آن به بهترین نحو ممکن استفاده نماید. یکی از راه‌های استفاده‌ی مفید از وقت، اختصاص ساعاتی از آن به خواندن و مطالعه می‌باشد. اندک کسانی هم که از نعمت سواد محروم‌اند، با وجود هزاران کتاب صوتی و سخنرانی‌های ضبط شده و... و توانایی استماعِ آنها، در این زمینه، عذری برایشان باقی نمی‌ماند. همان‌گونه كه اشاره شد فرهنگ مطالعه در جامعه‌ی ما بسیار ضعیف است؛ و اعتلای آن نیازی ضروری است.
در پایان جهت زمینه‌سازی و گسترش فرهنگ مطالعه پیشنهادات ذیل ارائه می‌شوند؛ امید که در حد توان در به کارگیری آنها تلاش نماییم:
١ ـ مدیریت زمان و اختصاص قسمتی از آن به مطالعه.
هر كسی در زندگی دارای مدیریت زمان (هدف، اولویت بندی، برنامه ریزی و ...) باشد، می‌تواند از وقتش حداكثر استفاده را برده و زمانی را نیز به مطالعه اختصاص دهد. در غیر این صورت وقت به سرعت باد گذشته و بی‌فایده و عبث تلف می‌شود.
٢ ـ اختصاص درصدی از درآمد ماهیانه به خرید کتاب.
جمع زیادی از مردم تورّم و گرانی کتاب را بهانه‌ی عدم خرید آن می‌دانند؛ در حالی که همین افراد، چندین برابر قیمت یک کتاب را صرفِ خریدِ چیزهای زائد و بی‌ارزش و حتی مضر می‌نمایند. مثلاً با پول چند پفک و چیپس که فاقد ارزش غذایی بوده و تقریباً تمامی بچه‌‌ها آنها را می‌خرند؛ یا پول عقب نماندن از مُدِ روز در پوشاک، مسکن، ماشین و آرایش و... ـ نه در حد نیاز و اندازه‌ی معقول ـ می‌توان هر ماه، حداقل یک یا چند کتاب مفید خرید.
٣ ـ دایر کردن کتابخانه‌ای در منزل، جهت استفاده‌ی اعضای خانواده و حتی اقوام و دوستان.
نه مانند عده‌ای كه كتاب می‌خرند، اما كتاب‌هایی دارای جلد زیبا و شكیل ـ صرف نظر از محتویات آن ـ جهت ظرافت اتاق پذیرایی و میهمان و پُز دادن با آن ها!!!
٤ ـ خواندن کتاب‌های مفید و جذاب (به خصوص کتاب‌های داستانی) در منزل و درخواست خلاصه‌نویسی، یادداشت‌برداری و بیان دروس مورد استفاده از آنها توسط فرزندان؛ و اهدای جوایز در صورت انجام این كارها.
٥ ـ معرفی کتاب‌های مفید و جذاب به اعضای خانواده و اقوام و...؛ و تشویق آنها به خرید یا مطالعه‌ی آنها.
٦ ـ هدیه دادن كتاب در مناسبت‌های مختلف.
٧ـ بازدید دسته‌جمعی اعضای خانواده از نمایشگاههای كتاب و خرید مستقیم كتاب توسط فرزندان و والدین.
٨ ـ بازدید دسته‌جمعی مدارس از نمایشگاههای كتاب و دادن بن كتاب به دانش‌آموزان.
٩ ـ توصیه‌ی معلم‌‌ها و دبیران به دانش آموزان، جهت مطالعه‌ی كتب و خلاصه‌نویسی آنها؛ و همچنین نوشتن خاطرات سفر؛ و برگزاری مسابقات كتابخوانی و خاطره‌نویسی در مدارس. امری كه اكثر مدارس نسبت به آن تقریباً بی‌تفاوت‌اند؛ یا خیلی کم به آن اهتمام می‌دهند.
١٠ ـ اعطای یارانه‌ی مناسب به ناشران و نویسندگان و برداشتن مانع بزرگ گزینش‌های سلیقه‌ای و غیر قانونی در دادن مجوز چاپ و نشر کتب.
١١ ـ تأسیس كتابخانه‌های عمومی در مؤسّسات و نهادها، بیمارستان‌‌ها و مراكز بهداشتی درمانی، باشگاه‌های ورزشی، ادارات، پارک‌‌ها و اماكن تفریحی
١٢ ـ تقویت و توسعه و به روز کردن كتابخانه‌های عمومی در شهرها و تأسیس و گسترش آنها در روستاها .
متأسّفانه اكثر كتابخانه‌های عمومی به روز نبوده و فاقد كتاب‌های متنوّع و مفید در زمینه‌های مختلف و مطابق با فرهنگ و آداب و رسوم مناطق می‌باشند.
١٣ ـ برگزاری نمایشگاههای كتاب کشوری، استانی، منطقه‌ای، شهرستانی ـ با كتاب‌های متنوّع و مفید در مكان‌های مناسب ـ در طول سال و دادن یارانه و تخفیف‌های وی‍‍‍ژه قائل شدن جهت شرکت‌کنندگان؛ از سوی مسؤولان ذیربط.
مراجع:
١ـ رواه البزار و الطبرانی باسناد صحیح و اللفظ له
٢ ـ الوقت فی حیاة المسلم، د یوسف القرضاوی، موسسه الرساله، الطبعه السادسه 1415 ه ـ 1994 م، ص 14
پاوه، حیدر غلامی ١٣٩٧/٢/١١
نظرات